Clifford Geertz a pytania antropologii współczesnej. Zmiana czy kontynuacja?
W ramach dyskursu antropologicznego nad kulturą, my antropolodzy pytamy, wychodząc bądź to z konkretnej egzystencji ludzkiej, bądź to z doświadczenia społecznego, na ile ludzkie zachowania można tłumaczyć czynnikami wewnętrznymi, a na ile kulturowo skonstruowanymi. Tradycyjna antropologia odpowiadała na tzw. „big questions” tworząc tym samym „wielkie teorie”. Antropologia spod znaku Clifforda Geertza pochylona była nad szczegółem, kreując „lokalną wiedzę”.
W 2016 roku będziemy obchodzić 10 rocznicę śmierci Clifforda Geertza. Był on, zdaniem Ryszarda Nycza, największym autorytetem antropologii interpretatywnej lat osiemdziesiątych XX wieku. Posiłkując się semiotyczną koncepcją kultury dokonał przesunięcia antropologii w kierunku literatury i sztuki. Tym samym zainicjował dyskusję nad ich wzajemnymi odniesieniami, podkreślając rolę ramy znaczeniowej przy interpretacji konkretnych elementów kulturowych. Był jednak „ostatnim modernistą pod obstrzałem”. Nie sądził, tak jak jego adwersarze, m.in. Tyler, że kultura, religia, sztuka, prawda to jedynie puste zawołania. Można chyba zgodzić się ze stwierdzeniem, że jeszcze dla Geertza „żaden problem nie był ani zbyt duży, ani zbyt skomplikowany by nie można było od niego wyjść” (Charlie Brown). Kultura, religia były dla Geertza realnymi całościami, ale już przykład S. Jensena rzuca nowe światło, np. na ujęcie religii. Przestaje być ona całością, stając się zbiorem jedynie elementów – a odczytania tych ostatnich zależą od ramy znaczeniowej (kontekstu). Wyobrażenia, np. życia po śmierci, przedstawiane w trakcie trwania rytuału i te „podsłuchane” przez antropologa w ramach obserwacji uczestniczącej pozwalają uchwycić różnicę w treści, jakie z sobą niosą (Rita Astuti).
Czy jest to przykład rozwinięcia dyskusji na temat geertzowskiego modelu „for” i „of”, czy raczej „realny kawałek życia” w hybrydowej wersji? Proponujemy by nasza dyskusja nad antropologią współczesną oscylowała wokół m.in. następują cych zagadnień:
- jeden opis „gęsty” czy wiele opisów „gęstych”,
- relatywizm a etnocentryzm – skąd wiemy co jest prawdą,
- od emic do etic – od „odkrycia” do „kreacji”,
- kultura i religia – interpretacje „życia po życiu”,
- dawniej „rytuał”, dzisiaj „wzory działań” – od rytuału mocy do seansów terapeutycznych