Ludzie z fabryki porcelany
Projekt jest propozycją nowatorskich, interdyscyplinarnych badań współczesnej kultury materialnej. Jako obszar badań został wybrany proces wytwarzania porcelanowych naczyń stołowych w fabryce porcelany oraz konstruowanie znaczeń i wartości społecznej różnych rodzajów umiejętności i pracy zaangażowanych w ten proces.
Badania wykorzystują podejścia wypracowywane aktualnie w obrębie nowej sub-dyscypliny, antropologii dizajnu. Jako ramę społeczno-teoretyczną zaproponowano logikę tego, co społeczne nakreśloną przez Bruno Latoura, a jako główne podejście interpretacyjno-badawcze przyjęto jego teorię aktora-sieci. Proponowane metody łączą tradycyjny warsztat antropologa (wywiad pogłębiony i biograficzny, obserwacja uczestnicząca) z posthumanistyczną metodologią społeczną (ANT) oraz bezpośrednią ingerencją artystyczną w pole badań, która ma za zadanie skłonić do refleksji aktorów-ludzi zaangażowanych w badane procesy.
Badania składają się z trzech głównych elementów:
Ad. 1. Celem badań etnograficznych jest pozyskanie rozległego materiału na temat funkcjonowania fabryki porcelany cienkościennej. Badania obejmą wszystkie etapy procesu wytwarzania oraz wszystkich jego uczestników: od studium projektowego do gotowego wyrobu, Badania te dostarczą materiału do analizy procesu powstawania naczyń w kategoriach ANT poprzez zidentyfikowanie na poszczególnych etapach projektowania, prototypowania i produkcji mediatorów, pośredników (mediators/ intermediaries) i aktorów/aktantów oraz łączących ich relacji, sposobów działania i charakteru udziału.
Analiza procesu powstawania naczyń w kategoriach ANT (actor-network theory, pol. teoria aktora-sieci) [Latour 2005] pozwoli na zrealizowanie celu, którym jest rozpoznanie umiejętności/ potencjału poszczególnych aktorów (ludzkich i nie-ludzkich), ich charakterystyki i rodzaju, w tym rozpoznanie i opisanie wiedzy, którą dysponują zaangażowani w wytwarzanie naczyń ludzie (ze szczególnym naciskiem na takie kategorie jak wiedza niejawna, ucieleśniona, myślenie projektowe, innowacja) [Ingold 2000, 2013; Harris red. 2007]. Dzięki takiemu podejściu możliwe będzie też określenie sposobu konstruowania i przekazywania tej wiedzy i umiejętności, w całej jej specyfice i zróżnicowaniu [Ingold 2013], a także rozpoznanie wartościowania jej poszczególnych rodzajów przez samych aktorów oraz w procesie zarządzania fabryką.
Ad. 2. Wywiady biograficzne dostarcza materiałów poszerzających wiedzę o pamięci polskiej transformacji gospodarczej widzianej oczyma robotników, a także o relacjach łączących ludzi zatrudnionych w fabryce z miejscem ich pracy.
Ad. 3. Działanie artystyczne i wystawa nie mają w założeniu charakteru animacji kultury, ani nie pełnią wyłącznie zadań popularyzatorskich. Wprowadzenie ich jako elementu badań to efekt refleksji nad toczącą się od kilku dziesięcioleci dyskusją o konsekwencjach, jakie dla wiedzy i samowiedzy badanych ma obecność badacza i jego badania. Wykorzystane tutaj zostanie podejście określane jako konceptualizm etnograficzny [Ssorin–Chaikov 2013, Murawski 2013], polegające na świadomej, performatywnej ingerencji badacza w pole badań, wykorzystującej środki artystyczne do konfrontacji badanych z interpretacją rzeczywistości pola badań przez badacza. Taka konfrontacja, cz nawet wejście z badanymi w spór wytwarza przestrzeń dyskusji, w której partnerzy (badacz i badany) traktują się jak równi: nie tylko przytakują, lecz także mogą kwestionować nawzajem swoje poglądy [Borneman and Hammoudi 2009].
Interwencja artystyczna i wystawa mają na celu wywołać reakcję aktorów-ludzi skonfrontowanych z interpretacją własnych działań, stawiającą pytania o potoczne wartościowania różnych typów pracy i aktorów oraz ich umiejętności i wiedzy. Łączy naukowe pytanie o konsekwencje, jakie ma dla badanych obecność badacza w terenie ze skierowaną do badanych zachętą do refleksji nad implicite przyjętymi ramami pojęciowymi, kształtującymi ich myślenie o własnej pracy.
Znaczenie badań z perspektywy badań społecznych i humanistycznych:
Wyniki badań będą przedstawione w formie wystąpień na konferencjach krajowych i zagranicznych oraz opublikowane w postaci artykułów naukowych i co najmniej jednego artykułu popularyzatorskiego.
Znaczenie z perspektywy badanych i badanego przedsiębiorstwa:
Znaczenie z szerszej perspektywy społecznej: Działanie artystyczne i wystawę - która przyczyni się do szerszej popularyzacji wiedzy o badaniach i projekcie - dodatkowo można potraktować jako rodzaj „defetyszyzacji” porcelany jako wyrobu, czyli wkład w szerszą społeczną dyskusję o rzeczach i ich statusie we współczesnej rzeczywistości kulturowej i miejscu człowieka w ich wytwarzaniu.