Pieczęć jako “forma symboliczna”

Uwaga: link do spotkania

Pieczęć stanowi źródło historyczne, ikonograficzne oraz epigraficzne. Może być także traktowana jako dzieło sztuki. Pieczęć z obrazem oraz inskrypcją przedstawiają kapitalny materiał do badania sztuki, jej stylόw, a także człowieka w czasie i przestrzeni. Niczym “szkło powiększające” Antonioniego, pieczęć wizualizuje różne poziomy wiedzy o człowieku. Przekazuje w specyficzny sposόb całą paletę życia i sposobu myślenia, zachowania i stopni hierarchii ludzi przez wieki historii.

Pieczęcie woskowe wiszące przy pergaminach (w miseczkach, na rόżnokolorowych sznurkach jedwabnych) w swojej całej okazałości pokazują estetyczny sposόb ujęcia przestrzeni dokumentu, jego semiotykę. Patrząc na konstrukcję pergamin w całości widać, że pieczęć zajmuje odpowiednie miejsce w całej, logicznie przemyślanej architektonice dokumentu. Amerykańsko-francuska badaczka B.M. Bedos-Rezak słusznie stawi tezę, że konstrukcja dokumentu średniowiecznego z pieczęcią włącznie wizualizuje Pismo Święte, tym samym pokazując iż jej autorami byli duchowni skrybowie. Ttronowe pieczęcie królewskie przedstawiają teologie polityczną όwczesnej władzy: krόl na tronie w tle gotyckiego wyposażenia architektonicznego pokazuje mocne zakorzenienie idei władzy doczesnej z ideą władzy sakralnej. Taki materiał ikonograficzny przedstawia wizualizacje koncepcji Ernsta H. Kantorowicza o dwόch ciałach krόla (sacrum i profanum). 

Pieczęć można rozpatrywać jako metaforę. Już Pismo Święte prezentuje nam role і miejsce pieczęci w narracji kultury judeo-chrześcijańskiej, np. Pierre Abelard posługiwał się toposem pieczęci dla wyjaśnienia natury Trόjcy Świętej. Pieczęć jest cennym materiałem także jako element poznania. Rajmund Lull w swoich Kołach poznania rzeczywistości zamieścił pieczęcie jako znaki, przez pryzmat ktόrych poznajemy prawa rzeczy obecnych. Kartezjusz, Kierkergaard, Foucault posługiwali się pojęciem pieczęci dla precyzowania swoich koncepcji. Pieczęć doskonale mieści się w koncepcji poznania Leibnitza, według ktόrej: jeśli jedna rzecz można poznać bez znajomości drugiej, lecz tej drugiej nie da się zrozumieć bez zgłębienia pierwszej, to o pierwszej należy nauczać przez drugą. 

Podobnie można rozpatrywać tematy historii Kościoła, państwa, szlachty, mieszczaństwa, czy instytucji – ich pieczęcie umożliwiają zgłębienie tych warstw wiedzy, ktόre nie zawsze można pozyskać poprzez źrόdła pisemne, drukowane lub ustne. Pieczęć w błyskotliwy sposόb pokazuje osobliwości ustrojowe, zachodzące wskutek zmian politycznych. Dwujęzyczne, a nawet trόjjęzyczne pieczęcie gminne w Galicji Wschodniej w okresie austriackim (polsko-ruskie, polsko-niemiecko-ruskie), czy na Zakarpaciu w okresie międzywojennym (rusko-czeskie) przedstawiają w zwięzły sposόb nie tylko specyfikę etniczną społeczeństw, lecz i formę jej eksponowania. Pieczęć z obrazem oraz inskrypcją wizualnie uwypukla elementy kulturowego oraz religijnego pogranicza.

W myśl wielokrotnie powtarzanej przez Paula Ricoera tezy “symbol zawsze daje do myślenia” obraz na pieczęci informuje w sposόb dostosowany do konwencji swojej epoki. Odszyfrowania tego, co nam chce przekazać obraz pozwala na zrozumienia kodόw przedstawianej przez niego kultury. Konfrontowanie pieczęci z obrazami malarskimi oraz innymi materiałami ikonograficznymi pokazują sigilla jako mόwiące obrazy epoki.

Dr Vitaliy Perkun, historyk, pracownik naukowy Instytutu historii Ukrainy NANU. Autor monografii z zakresu sfragistyki («…і печаткою стверджую»: З історії печаток католицької церкви на Правобережній Україні (кін.XVIII- XX ст.), Київ 2002; Katalog pieczęci z ziem ukraińskich ze zbiorów Profesora Mariana Gumowskiego, Warszawa 2011), kultury ukraińskiej (Володимир Івасюк, Київ 2013). Krąg jego zainteresowań naukowych obejmuje nauki pomocnicze historii, sfragistykę, ikonografię historyczną, antropologię historyczną, antropologię obrazu, przemiany ustrojowe krajów Europy Środkowo-Wschodniej, pogranicze polsko-ukraińskie.