Wzorzec życia świeckiego w buddyjskiej literaturze dydaktycznej Buriatów (XIX - pocz. XX w.)

Dyskusje na temat sekularyzacji w regionie mongolskim/syberyjskim z reguły toczą się w kontekście modernizacji typu radzieckiego i polityki antyreligijnej. Najczęściej podkreśla się w nich, że działania tego typu kończyły się niepowodzeniem. Różne magiczno-religijne wierzenia lub praktyki, które przetrwały w życiu codziennym, oraz przejawy włączania pewnych elementów rzeczywistości sowieckiej do „nadprzyrodzonych” narracji są postrzegane jako dowód niepełnej sekularyzacji. Wprawdzie te argumenty z pewnością dostarczają właściwego wyjaśnienia procesów zachodzących w okresie, do którego się odnoszą, zastanawia jednak czy przedradziecka „tradycja” myślenia była wewnętrznie jednorodna i niezróżnicowana.

Znana wśród Buriatów tradycja buddyzmu tybetańskiego zakładała odrębne instytucjonalne i normatywne funkcjonowanie religii (šasin) i państwa (törö). Niektórzy badacze określają tę ostatnią sferę jako świecką, w tym sensie, że nie należy ona do sfery religijnej. W zaproponowanym wykładzie zamierzam pogłębić wiedzę o tej świeckiej sferze poprzez zgłębienie sposobów przedstawiania porządków poza-religijnych w buddyjskich tekstach dydaktycznych Buriatów z XIX początku XX wieku. Opisuję, w jaki sposób system religijny dyskursywnie różnicuje sferę świecką (qara - sfera „czarna”) na „ład prawny” (qauli-yin yosu) i „tradycję” ludową (jangsil-un yosu) jako odrębne porządki. Zwracam uwagę na to, że system religijny Buriatów oferował wyraźny wzór życia świeckiego wpisujący się w buddyjski system, ale znacząco odmienny od wzoru obowiązującego duchownych. Wzór życia świeckiego wykładany był i propagowany w buddyjskiej literaturze dydaktycznej, którą poddaję analizie w moich badaniach, które wpisują się w nurt antropologii i socjologii historycznej i przedstawią pozaeuropejskie konteksty myśli społecznej.

Krótka informacją na temat literatury dydaktycznej: Buddyjskie dzieła kanoniczne zazwyczaj nie były dostępne dla zwykłych wierzących ze względu na język (z reguły tybetański) oraz złożoność wykładni. W związku z tym, głównym sposobem szerzenia buddyzmu wśród osób poza klasztorami było rozpowszechnianie literatury dydaktycznej. Były to krótkie książeczki z nakazami, powieści, wierszyki, bajki pisane w piśmie klasycznym mongolskim, dystrybuowane w formie odręcznej lub drzeworytów. Prawie w każdej rodzinie buriackiej w okresie przedrewolucyjnym przechowywano tego rodzaju literaturę, która była czytana/interpretowana, opowiadana i rozpowszechniana. Analiza tych dokumentów pozwala na wgląd w jeden z ważniejszych czynników kształtujących wizję ładu społecznego i idee normatywności w tym okresie.  

Temat idei ładu społecznego w kulturze buriackiej, a szerzej w mongolskim kręgu kulturowym, jest przedmiotem moich badań już od dłuższego czasu. W listopadzie 2018 roku przeprowadziłem wstępną kwerendę w spuściznie orientalisty/mongolisty Władysława Kotwicza (archiwum PAU PAN, Kraków) w ramach projektu „Źródła systemów normatywnych w Azji Wewnętrznej” sfinansowanego ze środków Uniwersytetu Warszawskiego. We wrześniu 2019 roku prowadziłem kwerendę w Instytucie Rękopisów Orientalnych w Petersburgu korzystając z miesięcznego stypendium Niemieckiego Instytutu Historycznego w Moskwie. Obecnie zajmuję się tłumaczeniem i analizą tej literatury, dostępnej online na stronie projektu Preservation of the disappearing book heritage of Siberian Buddhists (https://eap.bl.uk/project/EAP813).

Bio:
Ayur Zhanaev uzyskał doktorat w ISNS UW, obecnie pracuje na stanowisku adiunkta w Zakładzie Prawnych i Społecznych Badań Integralnokulturowych IPSiR WSNSiR UW. Aktualnie Ayur Zhanaev prowadzi badania, celem których jest pogłębione poznanie i opisanie systemów normatywnych obszaru chińsko-mongolsko-rosyjskiego pogranicza, opierających się na religii (analiza buddyjskiej literatury dydaktycznej), obyczajach i lokalnych projektach prawnych. https://uw.academia.edu/AyurZhat