Sztuka ludowa: zawłaszczenie a przyswojenie kulturowe

Zawłaszczenie kulturowe to termin, który często pojawia się w kontekście postkolonialnym. Jest rozumiany zarówno jako rekontekstualizacja „kolonialnych” obiektów (pozyskiwanych w różny sposób) w kolekcjach muzealnych, jak i wykorzystywanie elementów kultury obcej w praktykach artystycznych i projektowych Zachodu. W obu tych znaczeniach zawłaszczenie kulturowe stanowi podstawę zarówno do kwestionowania praktyk muzealnych i zawartości muzealnych kolekcji, jak i do krytyki praktyk kreatywnych i ich efektów. Równocześnie jednak są autorzy traktujący zawłaszczenie kulturowe jako niezbywalny element kontaktów kulturowych i wskazujący na jego dwukierunkowość, zwłaszcza w praktykach artystycznych. Zwraca się też uwagę na dwuznaczność słowa appropriation, które – podobnie jak niemieckie Aneignung – może oznaczać nie tylko zawłaszczenie, ale też przyswojenie, rozumiane jako podstawa fenomenologicznego poznania i rozumienia.

Sztuka ludowa jest zjawiskiem kluczowym z perspektywy opartego na nierówności procesu wytwarzania reprezentacji wsi jako ludowej, w toku którego inteligent, a później wykształcony akademicko ekspert identyfikuje prace wiejskich wykonawców jako jej realizacje. Jest też częścią nowoczesnego pola sztuki, które stanowi przestrzeń wytwarzania hierarchii społecznych. Mechanizm egzotyzacji innego i nierówność wpisane w wytwarzanie sztuki ludowej uzasadniają, moim zdaniem, zastosowanie w jej interpretacji pojęć wypracowanych do opisu kolonialnych kontaktów z obcością – chociażby po to, by rozważyć ich przydatność do krytycznego spojrzenia na ludowość.

Ewa Klekot – antropolożka, tłumaczka, kuratorka. Adiunktka w Instytucie Projektowania Uniwersytetu SWPS; wykłada w School of Form i na Uniwersytecie Warszawskim. Interesuje się interdyscyplinarnym łączeniem humanistyki i nauk społecznych z projektowaniem i działaniami artystycznymi, zarówno w badaniach, jak i edukacji. Absolwentka archeologii i etnologii, doktor nauk o sztuce. Aktualny obszar badań to antropologia wytwarzania oraz związane z nią poznanie i wiedza: umiejętności, wiedza ciała, materiały i procesy; tradycje wytwarzania a dziedzictwo niematerialne. Zajmuje się też antropologiczną refleksją nad sztuką, zwłaszcza społecznym konstruowaniem sztuki ludowej i prymitywnej, a także materialnością i wartościowaniem rzeczy uznawanych za dizajn, sztukę, zabytek, eksponat muzealny.
Kontakt: eklekot@sof.edu.pl