Laboratorium - Muzyka, soundscape, turystyka. Antropologia dźwięku na pograniczu polsko-białoruskim w powiecie hajnowskim
prowadzący: dr Piotr Cichocki i mgr Ruxandra Ana
Zajęcia od lutego 2017 do lutego 2019
Terenem badań będzie zróżnicowany etnicznie, religijnie i ekologicznie region powiatu hajnowskiego.
Zajmiemy się antropologią dźwięku czyli szybko rozwijającą się poddziedziną nauk społecznych zajmującą się badaniem sposobów poznawania i współtworzenia świata przez dźwięk (Steven Feld). W ramach laboratorium przebadamy lokalne konteksty tworzenia i słuchania muzyki: zespoły ludowe, muzykę cerkiewną, śpiewaków, festiwale i imprezy muzyczne, kolekcje nagrań disco-polo czy lokalne instrumenty muzyczne. Zajmiemy się też ekologią dźwięku, czyli tym jak odgłosy puszczy, miejsc pracy czy obiektów codziennego użytku są przez miejscowych i turystów odbierane i definiowane. Przeanalizujemy to, w jaki sposób elementy lokalnego folkloru i ekologicznego środowiska dźwiękowego są zmieniane w turystyczny produkt.
Posłużymy się klasycznymi metodami etnograficznymi opartymi na wywiadach i obserwacji uczestniczącej, poszerzonymi o naukę analitycznej pracy nad dźwiękiem (m.in. nagrywanie i montaż).
Podczas pierwszego semestru zajęć skoncentrujemy się na metodologicznym i faktograficznym przygotowaniu do badań. Zapoznamy się więc z historycznym i ekologicznym kontekstem terenu naszych badań. Poszczególne tematy w ramach laboratorium będą realizowane w podgrupach w takich lokalizacjach jak Park Narodowy Puszczy Białowieskiej, miasto Hajnówka, Białowieża, białoruskie i polskie wsie wokół puszczy. Przeanalizujemy badany teren jako przykład etnicznego pogranicza, a także konstruowania środowiska naturalnego i upolitycznienia natury. Zapoznamy się również z muzycznymi stylistykami charakterystycznymi dla badanego terenu, a także antropologicznym spojrzeniem na sztukę i estetykę (w tym ludową).
Najważniejszym celem zajęć podczas pierwszego semestru będzie zapoznanie uczestników z metodami służącymi do badań interesującej nas problematyki dźwięku i muzyki. W tym celu przeanalizujemy najbardziej wartościowe teksty podejmujące problematykę badań nad dźwiękiem.
Na podstawie tych samych tekstów przedstawimy uczestnikom laboratorium trzy problemy teoretyczne, które będziemy rozwijać podczas zajęć i badań w trakcie kolejnych dwóch lat projektu.
1. Pierwszym z nich jest zagadnienie antropologii dźwięku. Będziemy zajmować się tym, jaką społeczną rolę pełni dźwięk i jak współtworzy nasze doświadczenie bycia w świecie? Przedyskutujemy m.in. teorię Stevena Felda o tym, że nasze otoczenie tworzy nas poprzez dźwięk, a jednocześnie dźwięk sprawia, że my również je współtworzymy. Przygotujemy się do badania tego zagadnienia zaznajamiając się z takimi metodami jak spacery dźwiękowe, obserwacja uczestnicząca, wywiady otwarte.
2. Drugi problem teoretyczny związany jest z antropologią sztuki, w szczególności muzyki. Zainteresuje nas to, w jaki sposób ludzie tworzą muzykę, przebadamy jej kontekst materialny, społeczny i symboliczny.
Opierając się na antropologicznej teorii sztuki (m.in. Alfred Gell) nasze horyzonty antropologiczne będą szerokie i gotowe do badania różnych zjawisk od muzyki cerkiewnej przez muzykę ludową, disco polo po lokalne media.
3. Trzecią ważną perspektywą badawczą, również istotną dla badania dźwięku, będzie antropologia turystyki i dziedzictwa, związana z pojęciem utowarowienia. Odpowiada to na pytanie, w jaki sposób elementy lokalnego krajobrazu (lub dźwiękowej ekologii) oraz lokalnej twórczości zostają przekształcone w medialne i rynkowe obiekty. Zajmiemy się przy tym elementami lokalnej oferty turystycznej związanej z dźwiękosferą, lokalnymi festiwalami (np. muzyki cerkiewnej).
Podczas pierwszego semestru zajęcia poruszą następujące tematy (kolejność z wyjątkiem punktu pierwszego może ulec zmianie):
> Wprowadzenie do metod i laboratorium. czym się będziemy zajmować i w jaki sposób? Dlaczego dźwięk, muzyka i jej społeczny kontekst jest najbardziej interesującym zagadnieniem antropologicznym.
> Społeczny i historyczny kontekst powiatu hajnowskiego, w tym:
a. teren narodowego i etnicznego pogranicza,
b. zmiany społeczne w XX wieku,
c. aspekt religijny - prawosławie, ruchy reformatorskie.
> Główne zagadnienia antropologii turystyki.
> Pojęcie utowarowienia i metody pozwalające na badanie tego zjawiska.
> Antropologia dziedzictwa i sposoby jego badania.
> Antropologia dźwięku i metoda fenomenologiczna do badania doświadczenia dźwięku.
> Metoda spaceru dźwiękowego i pojęcie akustycznej ekologii / ekologii muzyki.
> Muzyka jako zagadnienie badawcze. Co unikalnego mają do powiedzenia antropologowie o muzyce i w jaki sposób ją badać?
> Kwestia estetyki ludowej w polskiej i światowej etnografii. Sposoby badania estetyki ludowej.
> Etnomuzykologia pogranicza polsko-białoruskiego
> Kontekst krajobrazowy Puszczy Białowieskiej i jego rola w metodach badań.
> Opracowanie scenariuszy rozmów do pierwszego wyjazdu terenowego.